Qarabağlar Türbə Kompleksi və onun kitabələri

Nəşr edilib “Şərq qapısı” qəzeti 22.10.2016.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri 4 iyul 2016-cı il tarixdə “Qarabağlar Türbə Kompleksinin bərpası və tədqiq olunması haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamla Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi ilə birlikdə Qarabağlar Türbə Kompleksində bərpa işlərinin elmi və tarixi əsaslarla aparılmasının təmin edilməsi, AMEA Naxçıvan Bölməsinə “Qarabağlar Türbə Kompleksi” tədqiqat qrupunun yaradılması tapşırılmışdır. Sərəncamdan irəli gələn vəzifələrin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar AMEA Naxçıvan Bölməsində uyğun mütəxəssislərin daxil olduğu “Qarabağlar Türbə Kompleksi” tədqiqat qrupu yaradılmışdır.

Orta əsr Azərbaycan memarlığı Naxçıvan məktəbinin ən möhtəşəm nümunələrindən biri də Naxçıvan şəhərindən, təxminən, 40 kilometr şimal-qərb tərəfdə yerləşən, bölgənin qədim yaşayış məskənlərindən olan Qarabağlar kəndindəki türbə kompleksidir. Qoşa minarəli baştağ və türbədən ibarət olan bu kompleks zəmanəmizədək qismən dağılmış şəkildə gəlib çatmışdır.

Ərazisində aşkar edilən maddi-mədəniyyət nümunələri və orta əsr yazılı mənbələrinin məlumatları göstərir ki, Qarabağlar Azərbaycanın qədim şəhərlərindən olmuş, orta əsrlər zamanı çiçəklənmə dövrü keçirmiş, yüksək inkişaf səviyyəsində olmuşdur. XVII əsr türk səyyahı Övliya Çələbi “Səyahətnamə”sində bu şəhər haqqında maraqlı məlumatlar təqdim edir. Səyyah yazır ki, Qarabağlar bünövrəsi ilk dəfə Mənuçöhr tərəfindən qoyulmuş şəhərdir. İndi Naxçıvan ərazisində ayrıca sultanlıqdır. III Mehmet dövründə (1595-1603) Osmanlıların əlində ikən əcəmilərə keçmişdir. Nursuz Teymur (Əmir Teymur) da bu Qarabağlarda qışlayıb saysız əsgər ilə beş ay qalmışdır. Çox abad və sonu görünməyən münbit torpağı olan bir düzənliyə malikdir. Neçə dəfə Süleyman xan (Osmanlı sultanı I Süleyman Qanuni – 1520-1566 – F.S.) və sair sərkərdələr burada qışlamışdır. ... Allaha həmd olsun ki, bu şəhərin su və havasının gözəlliyindən təbiətimiz xoşlandı.

Qarabağlar Türbə Kompleksinə ikinci həyat verilir

Nəşr edilib “Şərq qapısı” qəzeti 19.07.2016.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerləşən tarix və mədəniyyət abidələri yalnız Azərbaycan tarixi üçün deyil, həm də Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz tarixinin öyrənilməsi üçün əhəmiyyətlidir. Muxtar respublikamızdakı bir çox tarixi abidələr dünyada bənzəri olmayan mədəniyyət inciləridir. Belə mədəniyyət incilərindən biri də Qarabağlar Türbə Kompleksidir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Qarabağlar Türbə Kompleksinin bərpası və tədqiq olunması haqqında 4 iyul 2016-cı il tarixdə Sərəncam imzalamışdır.
Qarabağlar Türbə Kompleksi orta əsr Azərbaycan memarlığının nadir sənət əsərlərindəndir. Şübhəsiz ki, belə mədəniyyət inciləri birdən-birə yaranmamış, mədəni inkişafımızın nəticəsi olmuşdur. Araşdırmalara əsaslanaraq demək olar ki, nadir konstruksiyalı memarlıq abidələri Naxçıvanda hələ Eneolit və Tunc dövrlərindən başlayaraq inşa olunmuşdur.

Tədqiqatlar göstərir ki, Kəngərli rayonunun ərazisi, o cümlədən Qarabağlar kəndi Azərbaycanın dünya əhəmiyyətli tarix-mədəniyyət abidələrinin qruplaşdığı əsas regionlardan biridir.

Qarabağlar kəndinin ərazisində aşkar olunan ən qədim abidələr hələlik Eneolit dövrünə aid olsa da, burada daha qədim abidələrin aşkar olunacağı gözlənilir. E.ə. III minillikdən başlayaraq Qarabağlar kəndində qalatipli yaşayış məskənləri formalaşmışdır. Hazırda bu kəndin ərazisində I Bəzəkli, II Bəzəkli, Qalacıq, Qarabağlar, I Suzqunlar, II Suzqunlar qalası adı ilə qeydə alınan müdafiə istehkamları mövcuddur. Bu abidələrin tədqiqi Orta Tunc dövründən başlayaraq Qarabağlarda memarlıq sənətinin inkişaf etdiyini təsdiq edir.

Qarabağlar türbəsində qədim və orta əsr memarlıq elementləri əks olunub

Nəşr edilib “Şərq qapısı” qəzeti 21.06.2017.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerləşən tarix və mədəniyyət abidələri yalnız Azərbaycan üçün deyil, həm də Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixinin öyrənilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Muxtar respublikamızdakı bir çox tarixi abidələr dünyada bənzəri olmayan mədəniyyət inciləridir. Onlardan biri də Qarabağlar Türbə Kompleksidir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri 2016-cı il 4 iyul tarixdə “Qarabağlar Türbə Kompleksinin bərpası və tədqiq olunması haqqında” Sərəncam imzalayıb. Bu sərəncam Naxçıvanda yerləşən tarix və mədəniyyət abidələrinin daimi dövlət qayğısı ilə əhatə olunduğunu bir daha təsdiq edir.

Araşdırmalar Qarabağlar türbəsində qədim və orta əsr memarlıq elementlərinin birləşdiyini təsdiq edir. Tarixi mənbələrin verdiyi məlumata görə, Qarabağlar orta əsrlərdə Azərbaycanın əsas şəhərlərindən biri, mühüm ticarət və sənətkarlıq mərkəzi olub. Qarabağlar ətrafında böyük orta əsr yaşayış yerlərinin, karvansarayların aşkar olunması onun tarixi İpək Yolunun üzərində yerləşməsi ilə bağlı olmuşdur. Vaxtilə bu kəndin ərazisini də əhatə edən şəhərin Yaxın Şərq ölkələri ilə Avropanı birləşdirən mühüm karvan yollarının üstündə yerləşməsi sayəsində burada sənətkarlıq, ticarət, iqtisadi həyat xeyli tərəqqi etmişdi. Şəhər, adından da göründüyü kimi, çoxlu bağ və yaşıllıqlarla örtülmüşdü.

Bəzi mənbələrin məlumatlarına görə, şəhərin əsası XII əsrdə Şirvanşah Mənüçöhr tərəfindən qoyulub. Qarabağların Elxanilər dövründə (1256-1353) salınıb inkişaf etməsi ilə də bağlı məlumatlar vardır.

Tarixi mənbələr Qarabağlar kəndi və Qarabağlar Türbə Kompleksi haqqında

Nəşr edilib “Şərq qapısı” qəzeti 15.03.2017.

Qarabağlar Türbə Kompleksinin xalqımızın maddi-mədəniyyət abidələri arasında tarixi mövqeyini, dünya əhəmiyyətli abidə olmasını nəzərə alan Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov 2016-cı il 4 iyul tarixdə “Qarabağlar Türbə Kompleksinin bərpa və tədqiq olunması haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Həmin sərəncamda deyilir: “Kəngərli rayonunun Qarabağlar kəndində yerləşən və XII-XIV əsrlərə aid edilən kompleksdən dövrümüzədək qoşa minarəli baştağ və türbə gəlib çatmışdır. Azərbaycan xatirə memarlığının mütərəqqi ənənələrini yaşadan bu abidə memarlıq quruluşuna və oxşar cəhətlərinə görə Əcəmi Naxçıvani memarlıq məktəbinin davamı, memar Əhməd Naxçıvani yaradıcılığının nümunəsidir”.

Qarabağlar Kəngərli tayfa birləşmələrinə məxsus ad olub

Respublikamızın ərazisində “Qarabağ” sözündən yaranmış Qarabağ, Qarabak, Qarabağlar, Qarabağlı adlı coğrafi adlar, yaşayış məskənləri – kəndlər mövcuddur. Tədqiqatçılar bu sözün etimologiyasını müxtəlif yöndən izah edirlər. Qarabak adının qara (böyük) və bak (qədim türk dillərində “el”, “tayfa”, “soy”) sözlərindən ibarət olduğu ehtimal edilir. Məlum olduğu kimi, qədim kəngər-peçeneqlərin tərkibində Qarabağ adlı tayfa olmuşdu. Peçeneqlər hələ eramızın əvvəllərindən Azərbaycanda yaşamışlar. Məhz buna görə də bu adı həmin tayfanın adı ilə əlaqələndirirlər.

“Qarabağ”ın türk sözü olması toponimiya ilə məşğul olan tədqiqatçıların, demək olar ki, əksəriyyəti tərəfindən təsdiq edilir. Professor V.Piriyev “Qarabağ”dakı “qara və “bağ” anlayışlarının Azərbaycan dilinə məxsusluğuna diqqət çəkərək, qara (sifət) və bağ (isim) ifadələrinin birləşərək mürəkkəb tərkibli “Qarabağ” yer adını yaratmasını vurğulayıb. Müəllifin sözlərinə görə, Azərbaycan, həmçinin digər türk dillərində “qara”nın rəngdən başqa “sıx”, “qalın”, “böyük”, “tünd” və başqa mənaları da var.